سونامی چک های برگشتی و راهکارها

مطلبی در سایتی از یک کارشناس بانکی (آقای حمیدرضا غنی آبادی) مطالعه کردم با مضمون "ضوابط جدید حساب جاری سخت گیرانه اما فراهم کننده فضای مطمئن کسب و کار"

لینک مستقیم مطلب

کلیت مطلب درباره اهمیت و نقش چک های شخصی و میزان اعتبار دسته چک در بین کسبه و مضرات کاسته شدن این اعتبار در بازار است. مطلب جالبی بود، از آن جهت که به عقیده بنده حقیر، تکرار یک اشتباه قدیمی و ادامه یک تفکر سنتی اقتصادی است که کاربرد قدیمی خود را به حق از دست داده و به سمت و سویی جدید حرکت می نماید.

ایشان به تفصیل درباره نقش دسته چک های شخصی صحبت فرموده و عنوان کرده اند که مهمترین وظیفه بانک مرکزی تسهیل مبادلات بازرگانی است. و در این راستا چک را یکی از راههای اصلی تسهیل این امور عنوان شده است. با همین دیدگاه هم می توان گفت بانک مرکزی در دهه های 50، 60 و 70 با همراهی قانون برای چک سنگ تمام گذاشت. در دهه 80 کم کم کاستی هایی در قوانین چک و عدم توانایی سیستم قضایی در ارایه راه حل های حقوقی کامل و جامع رخ نمود و موجب مشکلاتی شد. ولی در سالهای اخیر، چیزی بیشتر شبیه به سونامی چک های برگشتی سبب شده که یکی از معضلات کنونی نظام اقتصادی و اجتماعی کشور شکل بگیرد. حجم بالای چک های برگشتی و روند رو به تزاید آن طی سالیان اخیر، حقیقتا هشدار دهنده بوده است. این امر موجب شد به تدریج از اعتبار چک و اعتماد به آن به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای پرداخت کاسته شود و در نگاهی بدبینانه سرانجام و فرجامی همچون سایر اسناد تجاری مقرر در قانون تجارت از جمله سفته و برات که امروزه تقریبا از گردونه ابزارهای پرداخت خارج شده اند و صرفا کاربرد های حقوقی و پیگیری مطالبات برای آنها متصور گردد.

کارشناس محترم بانکی با ذکر تمام مطالب مربوط، در جایی اشاره می فرمایند که "در کشورهای توسعه یافته نیز به رغم همه پیشرفت ها و گسترش و فراگیری ابزارهای پرداخت الکترونیکی، باز هم چک به واسطه ویژگی ها و مختصات منحصر به فردی که دارد، از جایگاه ویژه ای خاصه میان فعالان اقتصادی و تجار و صاحبان حرف برخوردار است."

این فرمایش صحیح است، ولی نکته در ادامه ارزش چک در مبادلات نیست، نکته در میزان اعتماد مردم به چک است. در کشورهای غربی چک به منزله یک ابزار پرداخت است نه به منزله یک اطمینان به پرداخت. یعنی شما با گرفتن یک چک از شخص یا شرکت، احساس اطمینان و گارانتی برای پرداخت و وصول آن نخواهید داشت.

راه حل اما چیست؟

به نظر آقای غنی آبادی، راه حل، دشوارتر نمودن شرایط افتتاح حساب جاری و اخذ دسته چک بر فضای کسب و کار است.

عقیده بنده ولی خلاف این است:

شرایط افتتاح حساب در حال حاضر چندان سخت نیست، ولی نیازی هم به سخت شدن آن نیست. راه حل اساسی و زیرساختی، کار فرهنگی بر روی ماهیت واقعی چک به عنوان صرفا یک ابزار پرداخت است همزمان با ایجاد زیرساخت های مناسب تر جهت پرداخت و ضمانت. در واقع مصرف چک در حال حاضر در ایران سه چیز است:

1. روش پرداخت و ابزار پرداختی (که بیشتر به چک های روز مربوط می شود)

2. ضمانت پرداخت و وصول طلب

3. موکول نمودن پرداخت به آینده (که بیشترین مصرف چک است و قانونا جرم محسوب می گردد!!)

در مورد اول، پرداخت های الکترونیک مانند اینترنت، دستگاه های پوز (POS) و دستگاه های خود پرداز (ATM) برخی از این راه هاست. این امکانات همین اکنون نیز در ایران وجود دارند و با تمام کاستی هایی که در کیفیت آنها هست، به هر صورت در دسترس هستند.

اما نکته چک برای بازار سنتی ایران این نیست. چک در ایران یعنی اطمینان به پرداخت و باید این مفهوم را جایگزین نمود. ضمانت نامه های بانکی، خطوط اعتباری (LC)، PBG های بانکی و  ... اینها راه هایی است که بازارهای بین المللی انتخاب نموده اند. ایجاد سهولت در صدور این اسناد از سوی بانک ها باید راه حل جایگزین چک باشد و البته ایجاد آمادگی فرهنگی و علمی مردم و فعالین بازار با این ابزارها.

مورد سوم، چیزی است که کارشناس محترم مذکور و بسیاری دیگر از دست اندرکاران به آن بی توجه بوده و حتی قابلیت چک برای این مصرف غیر قانونی را مقبولیت می بخشند. اهدای اعتبار به مشترکین خوش حساب بانک ها به عقیده من می تواند جایگزینی برای برخی مبادلات که اکنون توسط چک صورت می گیرد باشد. بانک همیشه راحت تر از دیگران می تواند از شما ضمانت بازپرداخت گرفته و حمایت قانونی نیز بشود.

کارت های اعتباری بانک های پاسارگاد و سامان هر چند در مبالغ بسیار کمی راه اندازی شده اند و شرایط چندان منطقی ای هم حکم فرما بر قراردادشان با مشترک نیست، ولی به هر حال می توانند پله اولی باشند برای شروع این راه. بانک های جدید و به دنبال رقابت برای کسب سهم بازار بیشتر شاید بتوانند حرکتی نوین در این راستا انجام دهند.